در نظام حقوقی اسلام، تشکیل خانواده با عقد نکاح صورت می‌گیرد. شارع مقدس ضمن عقد نکاح حقوق و تکالیفی را برای هر یک از زوجین در نظر گرفته است. از آن جا که حقوق و تکالیف نامبرده با تعریف عقد نکاح و ماهیت آن ارتباط مستقیم دارد، بررسی جایگاه عقد نکاح و چیستی آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در خصوص چیستی عقد نکاح (دائم و موقت) در میان فقها سه دیدگاه وجود دارد. مشهور فقها با نظر به جریان برخی احکام معاوضات همچون حق حبس در نکاح و وجود نهادهای حقوقی چون مهریه، نفقه، بهره‌وری جنسی و .... نکاح را نوعی قرارداد مبنی بر معاوضه مهریه یا نفقه در عوض بهره‌وری جنسی قلمداد می‌کنند. در مقابل شماری از ایشان نکاح را قراردادی «غیر‌معاوضی» و برخی دیدگاه میانه‌تری داشته آن را «شبه‌معاوضی» می‌دانند. رساله حاضر در صدد است ضمن بازنگری در تعریف نکاح؛ پیامدها، حقوق و تکالیف زوجین را بررسی کند. با این رویکرد، نکاح چیزی جز تعهد زوجین بر انضمام و تشکیل زندگی مشترک نیست. از این رو با وجود جریان برخی احکام به ظاهر معاوضی در آن، ماهیتی غیر‌معاوضی دارد؛ مهریه، نفقه و حق بهره‌وری جنسی زوجین، عوضین عقد و جزء ماهیت اصلی آن به شمار نمی‌روند، بلکه تنها بخشی از تعهدات متقابل زوجین بر زندگی مشترک با یکدیگر و نتیجه دو تعهدی بودن عقد نکاح است. واژگان کلیدی: نکاح، خانواده، چیستی نکاح، حقوق خانواده، امام خمینی (ره).