چكيده شامل هدف تحقيق، روش تحقيق، طرح تحقيق و يافتهها و نتايج تحقيق مي باشد). چكيده: جهت تبيين نسبت ميان علم و عمل، لازم است قبل از هرچيزي منشأ و خاستگاه اين دو امر يعني نفس ناطقه انسان از منظر عرفان اسلامي مورد مطالعه قرار گيرد. از ديدگاه عارفان مسلمان، انسان مظهر جامع اسماء الهي و نسخه عالم الهي است و اين يعني ارتقاء نفس ناطقه از نازل ترين « قرب » تكوين است. كمال و سعادت واقعي انسان نيز در نيل به مرتبه (ناسوت) به عوالم و نشئات بالاتر يعني ملكوت، جبروت و لاهوت. آدمي براي حركت در اين مسير، زاد و توشه اي جز علم و عمل ندارد. علم يك حقيقت وجودي مشكك است كه به دو قسم حصولي و حضوري تقسيم مي شود. علم حصولي يا علم دراست مقدمه عمل جوارحي و جوانحي است و اين دو قسم عمل، خود شرط تحقق علم حضوري يا علم وراثت مي باشند. البته علم حضوري نيز به نوبه خود سطح كيفي عمل جوارحي و جوانحي را ارتقاء مي بخشد. پس علم و عمل دو مقوله درهم تنيده و ممزوج با يكديگرند و اساساً نمي توان آنها را جداي از همديگر تلقي كرد. و تحول و تطور فكر به ذكر، بيانگر اين امتزاج و درهم آميختگي علم و « ذكر » و « فكر » دقت نظر و تأمل بر دو مفهوم عمل در عرفان اسلامي است. همچنين ايمان و توحيد دو امر مهمي هستند كه قطع نظر از جايگاه آنها در شريعت و كلام اسلامي، در حوزه عرفان نيز سهم بسزايي در تعيين نسبت ميان علم و عمل دارند. اين نقش اساسي وقتي بيشتر آشكار مي گردد كه ذو مراتب بودن ايمان و توحيد تبيين شود و نسبت آنها با مراتب يقين (علم اليقين ، عين اليقين، حق « توحيد مشاهده » و « توحيد حال » آغاز مي شود و به « توحيد علم » اليقين) مورد بررسي قرار گيرد. در خود توحيد كه از ختم مي گردد، پيوند علم و عمل به طرز روشني ملاحظه مي شود؛ چه ابتدا و انتهاي توحيد از سنخ علم است و ميانه بهره و حظّي دارد ولي خود عمل « توحيد مشاهده » و « توحيد علم » هرچند از « توحيد حال » آن از جنس عمل؛ يعني جوانحي است؛ پس توحيد از علم (حصولي) آغاز مي شود، به عمل (جوانحي) مي رسد و به علم (حضوري ) خاتمه مي يابد. واژگان كليدي: نفس ناطقه، علم حصولي، علم حضوري، عمل جوارحي، عمل جوانحي، عقل نظري، عقل عملي، ايمان، توحيد.