این پژوهش با توجه به عنوان آن (سنخ شناسی مواضع سیاسی روحانیون در مواجهه با سیاست و حکومت محمدرضاپهلوی از نهضت ملي نفت تا قيام 15خرداد1342ش) ، در راستاي پاسخ دهي به اين سوالات مي باشد كه عبارتند از: 1-روحانیون ایران به جهت موضع گیری سیاسی در مواجهه با سیاست و حکومت پهلوی، در سال های 1329-1342 ش، به چند سنخ تقسیم می شوند. 2- علت پیدایش سنخ های مختلف بین روحانیون چیست. در پيرو سولات مزبور فرضياتي مطرح شده كه در اين پژوهش به ارزيابي آنها پرداخته شده است، اين فرضيات عبارتند از: 1-روحانیون ازمنظرسیاسی در مواجهه با سیاست و حکومت پهلوی، از زمان"جنبش ملی شدن نفت تا قیام پانزدهم خرداد1342ش"به سه سنخ عمده سیاسی تقسیم می شوند که به ترتیب تحرک سیاسی عبارتند از: الف- روحانیون محافظه کار (ساکت و حامی رژیم) ب-روحانیون میانه رو (سنتی، معتدل و منتقد) پ- روحانیون مذهبی تندرو (جریان مذهبی فداییان اسلام) 2- سنخ شناسی مواضع سیاسی روحانیون برآيندي از ختلاف دیدگاه هاي ایدئولوژیکی و فقهی، موقعیت سیاسی و مسائل شخصی آنان مي باشد. از اين منظر جایگاه و مواضع دستگاه روحانیت (به عنوان متغیر وابسته) در مقابل سیاست و عملکرد رژیم پهلوی (به عنوان متغیر مستقل) ، از زمان نهضت ملی شدن نفت تا قیام15خرداد1342، مورد بررسی قرار گرفته است. در دوره مورد نظر، مواضع روحانیون به نسبت عملکرد رژیم به دو دوره «تعامل» و «انتقاد و تخاصم» تقسیم می شود. بدین صورت که از دهه20 تا دهه40،مبتنی بر رفع نیاز طرفین(دستگاه حکومتی و روحانیت) بوده و از دهه40 به بعد، با تغییر در چگونگی و روند متغیر مستقل (بروز تخلفات قانونی و شرعی در عملکرد رژیم) ، مواضع روحانیون نیز به سوی مبارزات انتقادی سوق یافت که در دهه50 به حرکات رادیکالی و انقلابی کشیده شد. نکته دیگر در این پژوهش اینکه، متناسب با اختلاف روحانیون در نگرش های فقهی و رهیافت نظری آنها نسبت به سياست و دخالت مذهب در آن، به سنخ شناسی و گونه بندی این مجموعه در مقابل دولت دکترمصدق و رژیم پهلوی اقدام شده است. در این راستا طبق مواضع سیاسی روحانیون و شدت و ضعف آن، به سه سنخ اصلی: محافظه کار(ساکت و حامی دربار)، میانه رو (سنتی، معتدل و منتقد) و جریان مذهبی تندرو افراطی تقسیم شده اند که با استفاده از نمودار و جدول به توضیح و تبیین آن اهتمام شده است.