مشخصات کتاب: حقیقت مستحبات (تسامح در ادله سنن با رویکردی بر نظر امام خمینی)

کتاب حقیقت مستحبات (تسامح در ادله سنن با رویکردی بر نظر امام خمینی)، برون‌داد رساله دکتری با عنوان «تسامح در ادله سنن با رویکردی بر نظر امام خمینی» است که در شهریور ماه 1395 در پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی دفاع شد.
این پژوهش به مباحث اصولی شیخ انصاری در کتاب رسائل برمی‌گردد، که بحث نسبتاً مفصلی ارائه داده است. بعد از ایشان نقدها و شرح‌هایی بر این مباحث نوشته شده است. در بسیاری از کتب اصولی یا فقهی هم اثری از این بحث نیست. به نظر می‌رسد مؤلفان این کتب، قائل به حجیت این قاعده نبوده‌اند. برخی منتقدان،گاه مطالبی در خصوص مدلول اخبار من بلغ که منبع اصلی قاعده تسامح است، به رشته تحریر در آورده‌اند، هر چند این مطالب در قالب انتقادی و به روش نقدی نگاشته نشده است، اما از منظر متفاوتی به این موضوع پرداخته‌اند. از نظر این گروه، مفاد اخبار من بلغ مغایر با مفاد قاعده تسامح در ادله سنن است و هیچ ربطی به جعل حجیت برای اخبار ضعیف مستحبی ندارد. امام خمینی نیز در تهذیب الأصول و نهایه الدرایه تحت همین عنوان، یعنی اخبار من بلغ به این مبحث پرداخته‌اند.
مؤلف این کتاب کوشیده است تا با نهایت تتبع در مباحث استدلالی و نیمه استدلالی فقهای متقدم و متأخر، ابعاد مختلف قاعده تسامح در ادله سنن را بررسی نموده و پاسخگوی سؤالاتی باشد که در این حوزه مطرح شده است.
تحقیق پیرامون قاعده تسامح هرچند در بدو امر سهل به نظر می‌رسید و بیشتر دغدغه محدودیت مطلب را به ذهن متبادر می‌ساخت، اما با غور و تعمق در موضوع روی دیگر سکه برملا می‌شود. گویا وقتی پای تسامح به میان کشیده می‌شود، تعیین حد و مرز قاعده دشوار می‌گردد. مواجهه با گستردگی این مباحث که برخی متعارض با برخی دیگر و بعضی متناقض با مبانی قاعده می‌نمود، انسجام و تقسیم منطقی آن را دشوارتر می‌ساخت. در نهایت این کتاب در سه بخش به رشته تحریر درآمده است: بخش نخست: کلیات، بخش دوم: نقد و بررسی ادله و مبانی قاعده و بخش سوم: پیامدها و آثار قاعده. بخش اول، با نگاه کلی، جغرافیای قاعده تسامح را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. با ایضاح مفهومی و تعریف اصطلاحی «قاعده تسامح در ادله سنن»، تعریف روشنی از معنای قاعده ارائه می‌کند. سپس در راستای ماهیت قاعده و جایگاه علمی آن به فقهی یا اصولی بودن قاعده و حتی کلامی بودن آن که تأثیر بسزایی در مباحث علوم انسانی و بالتبع در پذیرش یا عدم پذیرش این قاعده دارد، اشاره می‌کند. در بخش دوم تمام اهتمام نویسنده معطوف به مبانی و مستندات قاعده است و به رد و نقض ادله موافقان می‌پردازد. اخبار من بلغ که روایات مورد استناد شیعه هستند و اخبار فضائل که روایات مورد استناد اهل تسنن‌اند، ارزیابی سندی و دلالی می‌شوند. در بررسی دلالت اخبار من بلغ، احتمالاتی که در تفسیر این روایات وجود دارد، برشمرده می‌شود. سپس، در مقام اثبات، آرای علمای اصول در سه مرحله تبیین نظر، استدلال صاحب نظر و نقد دیدگاه تدوین می‌گردد. در این میان، نظر مشهور که همان مفاد قاعده تسامح است، به چالش کشیده می‌شود. نظر امام خمینی مبنی بر تشابه مفاد اخبار من بلغ با جعاله مورد بحث قرار می‌گیرد. در این بخش به موازات روایات شیعه، اخبار اهل تسنن: حدیث جابر ابن عبدالله انصاری، احادیث انس‌بن مالک، حدیث ابن عمر مورد نقد سندی و دلالی قرار می‌گیرد. در بخش سوم آثار سوئی که در نگاه جزئی به نابسامانی‌ استنباط در تعیین حد و مرز این قاعده می‌انجامد و در نگاه کلی به آسیب‌هایی که در حوزه اجتهاد و اجتماع به وجود می‌آید، تبیین می‌شود. در نهایت، این کتاب با ارائه نتیجه پژوهش به سرانجام می‌رسد.
کتاب حاضر، در اسفندماه 1398 در 220 صفحه توسط معاونت پژوهشی پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی به چاپ رسیده و با قیمت 450/000 ریال در دسترس علاقمندان قرار گرفته است.